Aanleiding

Maatschappelijke opgaven en beleid vragen om een provinciale data governance

De provincies staan samen met andere overheden voor grote maatschappelijke opgaven. De energietransitie, stikstof en de woonopgave leiden tot nieuwe vragen, zoals: “Hoeveel woningen kunnen we nog bouwen? Hoeveel stikstof kan een NATURA 2000 gebied dragen? Of is verduurzaming in deze regio nog wel haalbaar?”. Om deze vragen te beantwoorden – en tot een integrale aanpak te komen – is beschikbaarheid en kwaliteit van data cruciaal.

De provincies zetten daarom in op het ontwikkelen van een gezamenlijke data governance, in lijn met de bredere ambities van de moderne digitale provincie. Dat is geen sinecure. Het vereist (besluitvormings-)processen, afspraken en invulling van data-eigenaarschap, waarbij ook rekening moet worden gehouden met het karakter van de individuele provincies. Tegelijkertijd is data governance meer noodzaak dan wens geworden. Niet alleen maatschappelijke opgaven stellen eisen aan data, maar ook wet- en regelgeving. Provincies hebben een plicht om goed voor hun data te zorgen. Het uitgangspunt van het interprovinciaal raamwerk data governance dat nu voor u ligt is dan ook dat data een waardevol bezit (asset) en een verantwoordelijkheid (liability) is voor provincies. Data moet daarom ook zo behandeld worden.

Voor u ligt de eerste versie van het raamwerk en daarmee gelijk de opdracht aan de provincies om de komende periode samen door te pakken op het doorontwikkelen en vertalen van dit raamwerk naar de praktijk. Dit vanuit een gezamenlijk doel om data beter in te kunnen zetten bij de opgaven waar de provincies en Nederland voor staan.

Deze eerste versie van het raamwerk is ontwikkeld door door VKA, in opdracht van IPO, de vakgroep datamanagement en in samenwerking met de provincies. Het raamwerk is na oplevering overgedragen aan de vakgroep datamanagement, die verantwoordelijk is voor het beheer en de doorontwikkeling van het raamwerk. Waarbij het raamwerk in de vorm van deze wiki de landingsplaats en referentie is voor regelgeving, kaders, standaarden , interprovinciale afspraken, instrumenten en inspiratie op het gebied van datamanagement en datagovernance. Voor provincies en voor (Keten)partners waarmee provincies Samenwerken.

Provinciaal Raamwerk Data Governance

Om invulling te geven aan data governance binnen de provincies is een gezamenlijk interprovinciaal raamwerk ontwikkeld. Hiermee wordt ingezet op groei die hoort bij de het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken en het toepassen van digitale mogelijkheden. Deze groei stelt strengere eisen aan hoe provincies omgaan met hun data, hun bezit. Om provinciale data beter in te zetten moet het beschikbaar en bruikbaar zijn. Niet meer via MS Excel of pdf, maar via connectoren zoals API’s. De kwaliteit is hierbij gewaarborgd en verantwoordelijkheden zijn daarvoor belegd. Dat maakt de data-eigenaar niet alleen verantwoordelijk voor de creatie van data in zijn eigen domein, maar ook voor het hergebruik in andere domeinen. Dat kan nieuw en onbekend zijn.

Het raamwerk beschrijft wat op dit moment nodig is. Het gaat in op de opgaven en uitvoeringstaken met een relatie naar datamanagementprocessen. Het raamwerk is tot stand gekomen als gezamenlijk product met betrokkenheid vanuit de provincies. Het biedt een fundament voor groei en laat ruimte voor een eigen invulling per provincie. Daarbij wordt ook aangesloten op bijvoorbeeld de Interbestuurlijke Datastrategie, en andere initiatieven waarbij data steeds meer centraal komt te staan.

Het onderwerp data governance en datamanagement is niet nieuw voor de provincie. Er zijn binnen en buiten de provincies al verschillende initiatieven. Het raamwerk sluit aan bij deze initiatieven en bij de ervaringen die reeds zijn opgedaan en opgenomen zoals in de Interbestuurlijke Datastrategie. Er is ook aangesloten bij bestaande standaarden zoals DAMA DMBoK en de ‘non invasive’ aanpak van Seiner. Hiermee draagt het raamwerk bij aan een eenduidig begrip en taalgebruik.

Data governance en datamanagement

Om provinciale data beter in te zetten moet data beschikbaar en bruikbaar zijn. De kwaliteit moet gewaarborgd zijn en verantwoordelijkheden moeten belegd zijn. Dit vereist een gezamenlijke data governance, oftewel (besluitvormings-)processen waarmee - binnen en tussen de provincies - de belangrijkste ‘data-assets’ gestuurd, gecoördineerd en beheerd worden en waarmee tevens de kwaliteit van de data gegarandeerd kan worden. Data governance is faciliterend aan en een randvoorwaarde voor de verdere digitalisering en datagedreven werken. Het stelt het kader op voor datamanagement zodat data beschikbaar, betrouwbaar en bruikbaar is en blijft. Daar zijn spelregels voor nodig; duidelijke afspraken over hoe omgegaan wordt met data en wie verantwoordelijk is. 

Datavaardige provincie en gezamenlijke taal

Het doel van data governance is meer waarde halen uit data. Dat vereist meer dan het inrichten van processen en rollen. Er is datavaardigheid en vakmanschap nodig om kennis te delen en de verbinding te maken met domeinen zoals wonen, stikstof en de energietransitie. Inhoudelijke vragen uit de verschillende provinciale field labs zijn bijvoorbeeld:

• Hoeveel stikstofemissie is vergund en hoeveel woningen kunnen we gaan bouwen per jaar?
• Hoeveel capaciteit is aanwezig op het energienetwerk, zodat we deze wijk wel of niet duurzaam kunnen aanbouwen?
• Welke vergunningen komen onder druk te staan als de intensiteit van verkeer in de toekomst toeneemt?
• Welke impact heeft verduurzaming van huizen op totale stikstof uitstoot per regio en kunnen we daarmee de agrarische sector wellicht iets ontlasten?

Het beantwoorden van deze vragen vraagt naast goede data ook de vaardigheid om data te duiden (vaardigheid). Belangrijk daarbij is dan ook dat naast het inrichten van data governance en datamanagement (waarvoor dit raamwerk een structuur biedt) ook de verbinding gezocht wordt met de ontwikkeling van bewustwording en kennis binnen de provincies.

'Data governance gaat over eigenaarschap en besturing, maar vereist ook datavaardigheid'

Data governance is een noordzaak

'Data governance is een noodzaak en een plicht voor de provincies'

Data governance is geen wens of ambitie. Het is noodzaak om de kansen die data en digitalisering bieden te benutten. Deze noodzaak komt terug in drie ontwikkelingen:

1. Digitale transformatie en datagedreven werken:

Met digitalisering en datagedreven werken wordt een slimmere en betere aanpak van uitvoeringstaken bereikt. Data staat hierin centraal. Om tot robuuste implementatie over te gaan is het beschikbaar hebben van de juiste data, op het juiste moment, voor de juiste partijen en personen, noodzakelijk. Dan pas gaat data ook renderen.

2. Het data-ecosysteem en de toenemende interbestuurlijke rol van provincies: De provincies hebben een belangrijke rol bij veel maatschappelijke opgaven. Data en het delen daarvan is daarbij cruciaal. Provincies hebben dan ook steeds vaker de rol van data-intermediair, in het brede data-ecosysteem. Voor burgers, ondernemers en partners moet het daarom helder zijn wie eigenaar is van de data en hoe de kwaliteit wordt geborgd.

3. Wet- en regelgeving gericht op beheer, gebruik en transparantie:

De provincie creëert en verzamelt steeds meer data voor de uitvoering van haar wettelijke taken en het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken. Dit gebruik van data is niet vrijblijvend. De provincie heeft een wettelijke en publieke plicht om zorgvuldig en verantwoord met data om te gaan. Deze plicht vloeit voort uit onder andere de Algemene Verordening Gegevensbescherming, Wet Open Overheid, Open Data richtlijn 2019/2024, Wet Digitale Overheid en het hebben van algoritmeregisters. Ook de Europese Data strategie zorgt voor plichten. Dit maakt duidelijk dat verantwoordelijkheid voor goed bestuur van een excellente data- en informatievoorziening en -positie nodig is.

Provinciale data-bezittingen

De provinciale data-bezittingen zijn de data die van essentiële waarde zijn voor het nakomen van de basisverantwoordelijkheden van de provincie. Deze data zijn van vitaal belang om te voldoende aan de uitvoeringstaken en bij het oplossen van maatschappelijke opgaven. Ook kan provinciale data waardevol zijn voor de maatschappij en moet hergebruik gestimuleerd worden. Hiertoe is onder andere de Provinciale High Value Datalijst1 opgesteld.

Niet alle data binnen de provincie zijn essentieel. Om een beeld te krijgen van welke data wel of niet essentieel zijn, is telkens de vraag te stellen: “Is deze data kritiek voor het uitvoeren van onze uitvoeringstaken?” en “Wat gebeurt er als het verloren gaat?” Een vergunningen database heeft een veel bredere scope van toepassing dan een vergunningen administratie.

Daarnaast is data uit (interne) bedrijfsvoering & organisatie, GS- en PS-besluitvorming en de samenwerking met derden aan te merken als bezit. Deze processen zijn ondersteunend aan de taken van de provincies. Problemen met data over de interne organisatie raken het bestaan van de provincie.

Ook data die niet gecreëerd is binnen de provincies kan essentieel zijn, bijvoorbeeld als er informatie van gemaakt wordt door het te combineren met eigen data. Een voorbeeld is het ruimtelijke domein (fysieke leefomgeving). Dan gaat het over:

• (De monitoring van) het (omgevings)beleid en uitvoering door partners en gemeenten
• De uitvoering van taken voor energietransitie, stikstofreductie, of verhogen woningaanbod.
• Onderhoud van de provinciale wegen, kunstwerken, grond, etc. in eigendom.

Databezit in de praktijk

De provincies werken samen met andere overheden aan grote maatschappelijke opgaven waaronder Field Labs voor de Energietransitie, Stikstof en Wonen. Deze opgaven zullen steeds meer een blijvend karakter krijgen. Field Labs kunnen overgaan in structurele samenwerkingsverbanden. In de samenwerking wordt gewerkt aan vragen zoals:

1. Wat zijn stuurelementen voor besturing en monitoring van het vraagstuk?
2. Welke kerndatasets zijn nodig om een integraal beeld te krijgen?
3. Welke definities en coderingen moeten worden samengetrokken om nieuw inzicht te ontwikkelen?

In de praktijk zijn deze vragen veelal datagerelateerd. Het gaat om het ontsluiten van data uit verschillende domeinen en het ter beschikking stellen zodat data leidt tot waardecreatie, zoals geïllustreerd in onderstaande afbeelding. Dit – en daarmee – Het beantwoorden van de vragen uit de Field Labs vereist sturing en beheer van data, oftewel data governance.

'Beschikbaarheid van goede provinciale data is het fundament van de huidige field labs'